جالب اینجاست که ایران همگام با این حرکت جهانی در نامگذاری سال جاری از شعار « ایران سرزمین مقدس» بهره برده اما تاکنون فعالیت متمرکز و درخور شأنی از سوی سازمان متولی صورت نگرفته است.به نظر می رسد کشف اماکن مقدس و یا احیای آنچه قبلا کشف شده بتواند علاوه بر گسترش مستندات برای تاریخ باستان، فرصتی برای جذب گردشگران علمی و تاریخی باشد.آنچه در پی می‌خوانید نمونه ای از فعالیت باستان شناسان اردنی است. این در حالی است که امسال، بودجه اکتشاف و کاوش در کشورمان کاهش یافته است.
یک باستان‌شناس اردنی ادعا می‌کند به تازگی توانسته قدیمی‌ترین کلیسای دنیا را در یک غار زیرزمینی در اردن کشف کند. این ادعا بازتاب گسترده‌ای میان باستان‌شناسان و پژوهشگران داشته است.
عبدالقادر الحسین، مسئول مرکز مطالعات باستان‌شناسی ریحاب(Rihab) در گفت‌وگو با آسو شیتدپرس و جردن تایمز اعلام کرد: ما توانستیم اولین کلیسای جهان را که متعلق به سال‌های میان 33 تا 70 میلادی است، کشف کنیم. این کلیسا طی کاوش‌هایی که در محوطه باستانی کلیسای« جورج» انجام می‌شد، در غاری زیرزمینی، همراه با شواهدی مبنی بر حضور مسیحیان قدیم در آن به دست آمد.
این باستان‌شناس درباره این ادعای خود می‌افزاید: در این غار محرابی دایره شکل، جایگاه‌های سنگی (برای نشستن نمازگزاران) و تونلی وجود دارد که انتهای آن به چشمه‌ای آب می‌رسیده است.
قاضی بیشه، رئیس سابق سازمان باستان‌شناسی اردن این ادعا را بی‌اساس و فقط تلاشی برای مهم شمردن کشفیات اخیر می‌داند و می‌گوید: تعداد بسیار زیادی غار طبیعی و ده‌ها کلیسا در ریحاب وجود دارد اما اغلب آنها متعلق به اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم هستند.
وی با تکیه بر سبک موزائیک‌های به کاررفته در کلیسای جورج، تاریخ ساخت آن را نیز به همین دوران (قرن 6 و 7) نسبت می‌دهد، در حالی که الحسین و برخی از باستان‌شناسان، سال 230 میلادی را زمان ساخت این کلیسا درنظر می‌گیرند.
قدیمی‌ترین کلیساها
کلیسایی که اخیرا به وسیله الحسین کشف شده، بنا به گفته او دارای موزائیکی است که روی آن کتیبه‌ای به خط یونانی نقش بسته است. در این نوشته آمده است؛ «70 محبوب خداوند و کشیش.» الحسین این عدد 70 را اشاره به 70 حواریونی می‌داند که در قرن اول میلادی، پس از مرگ حضرت عیسی، از آزار و شکنجه‌های رمی‌ها به اورشلیم گریخته، کلیسایی برای انجام اعمال عبادی خود در این غار بنا نهادند.
اما قاضی بیشه در این مورد می‌گوید: در عین حال که مسیحیان نخستین، در دهه هفتم میلادی، از رم به جایی گریختند که امروز آنجا را به نام اردن می‌شناسیم، اما نمی‌توان به صراحت آنچه را در این کتیبه به دست آمده اشاره به آن دسته از حواریون دانست.
برخی از پژوهشگران معتقدند کلیساها به‌طور سازمان یافته، پس از قرن سوم میلادی ساخته شده‌اند؛ چرا که پیش از آن مسیحیان در خانه‌ها و یا به ندرت کنار رودخانه‌های بیرون از شهر به عبادت می‌پرداختند.
عده‌ای دیگر با توجه به ویژگی‌های معماری، پیدایش کلیساهای منسجم را همزمان با شکل‌گیری دولت بیزانس یعنی قرن پنجم میلادی می‌دانند.
قدیمی‌ترین کلیساها دارای محراب یا جایگاه مقدسی بوده‌اند به نام اپس(apse) که به شکل نیم دایره و رو به سوی مشرق ساخته می‌شدند، مانند کنیسه‌هایی که یهودیان رو به بیت المقدس می‌ساختند. الحسین می‌گوید که غاری را که او کاوش کرده به‌طور مشخص دارای یک اپس است.
ناباوری کارشناسان
استفان پفن، رئیس دانشگاه هولی لند بیت‌المقدس و پژوهشگری که سال‌ها درباره کتاب مقدس تحقیق کرده است، بسیار محتاطانه درباره گزارش‌های الحسین صحبت می‌کند و می‌گوید: این ادعا از نظر تاریخی کمی نادرست به‌نظر می‌رسد. علاوه بر این در قرن اول میلادی عبارت «church» یا اکلسیا (Ekklesia) برای گروه انسان‌های مؤمن به دین مسیح به کار می‌رفت نه برای ساختمان یا دخمه‌هایی که در آن جمع می‌شدند. پس احتمالا این غاری که الحسین به آن اشاره می‌کند، می‌توانسته تنها یک مخفیگاه باشد.
وی در این باره می‌افزاید: اگر در این غار اتفاق مهمی چون حضور افراد مشهور یا شهدای مسیحی صورت گرفته بود، پس باید در آن شواهدی دال بر پاس داشت این محل در دوره‌های بعدی و یا مدارکی که نشان دهد این غار بعدها مورد استفاده راهبان عزلت‌نشین قرار می‌گرفته، یافت می‌شد.
پفن می‌گوید: به‌نظر می‌رسد قدیمی‌ترین کلیسایی که تا کنون شناسایی شده در محوطه‌ای نزدیک به زندان هرمگیدو(Har Megiddo) در اسرائیل است که در سال 2005 اکتشاف و کاوش شد. تاریخ ساخت این کلیسا به قرن سوم میلادی باز می‌گردد و عامه مردم نیز آن را به عنوان کهن‌ترین کلیسای جهان پذیرفته‌اند.
